8 मार्च, जागतिक महिला दिन निमित्ताने नारी शक्तीला सलाम

8 मार्च, जागतिक महिला दिन निमित्ताने नारी शक्तीला सलाम 🫡 

महिलांचे हक्क- 

१. पालनपोषणाचा हक्क 

(Right to Maintenance):

प्रत्येक विवाहित महिलेला तिच्या पतीकडून आर्थिक आधार मिळण्याचा हक्क आहे, जरी ती त्याच्यासोबत राहत नसली तरीही. हिंदू विवाह अधिनियम, १९५५ (Hindu Marriage Act, 1955) आणि महिलांचे घरगुती हिंसापासून संरक्षण कायदा, २००५ (Protection of Women from Domestic Violence Act, 2005) या कायद्यांतर्गत हा हक्क संरक्षित केला आहे.

२. समान वेतनाचा हक्क 

(Right to Equal Pay):

भारतात समान वेतन कायदा, १९७६ (Equal Remuneration Act, 1976) हा कायदा लागू असून पुरुष आणि स्त्रियांना समान कामासाठी समान वेतन मिळावे याची हमी देतो.

३. प्रतिष्ठा आणि सन्मानाचा हक्क 

(Right to Dignity and Decency):

संविधानाच्या अनुच्छेद २१ अंतर्गत प्रत्येक नागरिकाला, महिलांसह, प्रतिष्ठेने आणि भयमुक्त जीवन जगण्याचा हक्क आहे. भारतीय न्याय sanhita  अंतर्गत महिलांचा छळ बेकायदेशीर ठरवण्यात आला आहे.

४. घरगुती हिंसापासून संरक्षणाचा हक्क 

(Right against Domestic Violence):

घरगुती हिंसा प्रतिबंध कायदा, २००५ (Domestic Violence Act, 2005) हा कायदा महिलांना शारीरिक, मानसिक आणि लैंगिक छळापासून संरक्षण देतो.

५. कार्यस्थळी हक्क

 (Rights at Workplace):

स्त्रियांना त्यांच्या कार्यस्थळी सुरक्षित आणि लैंगिक छळमुक्त वातावरण मिळावे यासाठी मातृत्व लाभ अधिनियम, १९६१ (Maternity Benefit Act, 1961) आणि लैंगिक छळ प्रतिबंध कायदा, २०१३ (Sexual Harassment of Women at Workplace Act, 2013) लागू करण्यात आला आहे.

६. हुंड्याविरोधातील हक्क

 (Right against Dowry):

हुंडा प्रतिबंधक कायदा, १९६१ (Dowry Prohibition Act, 1961) अंतर्गत हुंडा देणे आणि घेणे दोन्ही बेकायदेशीर आहे.

७. मोफत कायदेशीर मदतीचा हक्क

 (Right to Free Legal Aid):

कायदेशीर सेवा प्राधिकरण कायदा, १९८७ (Legal Services Authorities Act, 1987) अंतर्गत महिलांना मोफत कायदेशीर मदत मिळण्याचा हक्क आहे.

८. आत्मसंरक्षणाचा हक्क

 (Right to Self-Defence):

भारतीय न्याय संहिता नुसार, प्रत्येक महिलेला तिचे रक्षण करण्याचा हक्क आहे.

भारतातील महिलांसाठी कायदे

१. घरगुती हिंसापासून संरक्षण कायदा, २००५ (The Protection of Women from Domestic Violence Act, 2005):

हा कायदा महिलांना घरगुती हिंसेपासून संरक्षण देतो आणि त्यांना न्याय मिळवून देतो.

२. हुंडा प्रतिबंध कायदा, १९६१ (The Dowry Prohibition Act, 1961):

हा कायदा हुंड्याविरुद्ध कठोर शिक्षेची तरतूद करतो.

३. कार्यस्थळी महिलांच्या लैंगिक छळाविरोधातील कायदा, २०१३ 

(The Sexual Harassment of Women at Workplace Act, 2013):

हा कायदा कार्यस्थळी महिलांना सुरक्षित वातावरण मिळावे यासाठी लागू करण्यात आला आहे.

४. वैद्यकीय गर्भपात कायदा, १९७१ (The Medical Termination of Pregnancy Act, 1971):

या कायद्यांतर्गत महिलांना वैद्यकीय कारणास्तव गर्भपात करण्याचा हक्क आहे.

५. मातृत्व लाभ कायदा, १९६१

 (The Maternity Benefit Act, 1961):

या कायद्यांतर्गत महिलांना २६ आठवड्यांचा सशुल्क प्रसूती रजा मिळते.

६. समान वेतन कायदा, १९७६ 

(The Equal Remuneration Act, 1976):

या कायद्यांतर्गत पुरुष आणि महिलांना समान वेतन मिळावे याची तरतूद आहे.

७. बालविवाह प्रतिबंध कायदा, २००६

 (The Prohibition of Child Marriage Act, 2006):

हा कायदा अल्पवयीन मुलींचे लग्न रोखण्यासाठी लागू करण्यात आला आहे.

८. हिंदू वारसा कायदा, १९५६ 

(The Hindu Succession Act, 1956):

२००५ च्या दुरुस्तीमुळे मुलीला वडिलोपार्जित संपत्तीवर समान हक्क मिळाला आहे.

९. महिलांच्या अश्लील प्रतिनिधित्वावरील बंदी कायदा, १९८६

 (The Indecent Representation of Women (Prohibition) Act, 1986):

हा कायदा महिलांच्या अश्लील प्रतिमांवर आणि जाहिरातींवर बंदी घालतो.

१०. राष्ट्रीय महिला आयोग कायदा, १९९०

 (The National Commission for Women Act, 1990):

हा कायदा महिलांच्या हक्कांचे रक्षण करणाऱ्या राष्ट्रीय महिला आयोगाच्या स्थापनेसाठी लागू करण्यात आला आहे.

# आज वर कितीही कायदे झाले तरी स्री तिच्या  न्याय हक्का साठी तीला संघर्ष करावाच लागलेला आहे..... 

ही 24 सर्वोच्च न्यायालयाच्या निर्णयांची यादी आहे जी भारतातील महिलांच्या हक्कांना  आधार देणारी ठरली आहे व  आजही सुरू असलेली भेदाभेद वृत्ती ला लगाम आणण्यासाठी महत्व पूर्ण ठरलेली आहेत.... 

1. सी. बी. मुत्थम्मा वि. भारत सरकार आणि इतर (1979)

       भारतीय परराष्ट्र सेवेतील लिंगभेदाविरुद्धचा हा खटला होता.   

2. एअर इंडिया वि. नर्गेश मिर्झा (1981)

• विवाहित असल्यामुळे नर्गेश मिर्झा यांना सेवा समाप्तीचा सामना करावा लागला, ज्यावर सर्वोच्च न्यायालयाने निर्णय दिला. 

3. मेरी रॉय वि. केरळ सरकार आणि इतर (1986)

• वारसाहक्काच्या बाबतीत स्त्री-पुरुष समानतेची गरज अधोरेखित करणारा निर्णय.

4. महाराष्ट्र राज्य वि. माधुकर नारायण मर्दीकर (1991)

• "सज्जन नसलेल्या स्त्रीलाही गोपनीयतेचा हक्क आहे, आणि कोणीही तिच्या इच्छेविरुद्ध तिच्या गोपनीयतेचा भंग करू शकत नाही."

5. नीरा माथूर वि. भारतीय जीवन विमा महामंडळ आणि इतर (1991)

• महिला कर्मचाऱ्यांकडून मासिक पाळीची तारीख आणि गर्भधारणेची माहिती मागणे हे अपमानास्पद आणि घटनाबाह्य आहे.

6. विशाखा वि. राजस्थान सरकार आणि इतर (1997)

• कार्यस्थळी लैंगिक छळ रोखण्यासाठी मार्गदर्शक तत्त्वे ठरवणारा ऐतिहासिक निर्णय, ज्यामुळे POSH कायदा (2013) अस्तित्वात आला.

7. गीता हरिहरन वि. रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया आणि इतर (1999)

• हिंदू अल्पवयीन आणि पालकत्व कायद्यानुसार आईलाही नैसर्गिक पालक मानण्यात यावे.

8. मोहम्मद अहमद खान वि. शाह बानो बेगम आणि इतर (1985)

• मुस्लिम महिलांना घटस्फोटानंतरही पतीकडून निर्वाहभत्ता मिळण्याचा हक्क देणारा निर्णय.

9. अनुज गर्ग वि. हॉटेल असोसिएशन ऑफ इंडिया (2007)

• महिलांना विशिष्ट उद्योगांमध्ये काम करण्यास बंदी घालणारे कायदे घटनाबाह्य आहेत.

10. सुचिता श्रीवास्तव वि. चंदीगड प्रशासन (2009)

• महिलांना त्यांच्या पुनरुत्पादक आरोग्यावरील स्वायत्ततेचा हक्क असल्याचा निर्णय.

11. जोसेफ शाइन वि. भारत सरकार (2018)

• विवाहबाह्य संबंधांना गुन्हा ठरवणारा भारतीय दंड संहिता कलम 497 घटनाबाह्य ठरवला.

12. फेडरेशन ऑफ ऑब्स्टेट्रिक अँड गायनेकोलॉजिकल सोसायटीज ऑफ इंडिया वि. भारत सरकार (2019)

• स्त्री भ्रूणहत्येविरुद्ध कठोर उपाययोजना करण्याची गरज व्यक्त करणारा निर्णय.

13. लता सिंग वि. उत्तर प्रदेश सरकार आणि इतर (2006)

• प्रत्येक व्यक्तीला त्याच्या इच्छेप्रमाणे विवाह करण्याचा हक्क असल्याचे स्पष्ट करणारा निर्णय.

14. संरक्षण मंत्रालयाचे सचिव वि. बबिता पुनिया आणि इतर (2020)

• महिलांना भारतीय सैन्यात कायमस्वरूपी कमिशन मिळण्याचा हक्क असल्याचे स्पष्ट करणारा निर्णय.

15. अपर्णा भट वि. मध्य प्रदेश सरकार आणि इतर (2021)

• एका न्यायालयाने लैंगिक अत्याचाराच्या आरोपीस पीडितेकडून राखी बांधून घेण्याचा दिलेला आदेश घटनाबाह्य असल्याचे स्पष्ट करणारा निर्णय.

16. हॉटेल प्रिया वि. महाराष्ट्र सरकार आणि इतर (2022)

• बारमध्ये महिलांच्या काम करण्यावर असलेली मर्यादा घटनाबाह्य ठरवली.

17. प्रभा त्यागी वि. कमलेश त्यागी (2022)

• पतीच्या मृत्यूनंतरही स्त्रीला तिच्या सासरच्या घरात राहण्याचा हक्क आहे.

18. अरुणाचल गौंडर वि. पोंनुसामी आणि इतर (2022)

• हिंदू वारसा हक्कानुसार मुलीला संपत्तीच्या वारसाहक्काचा हक्क आहे.

19. झारखंड सरकार वि. शैलेन्द्र कुमार राय आणि इतर (2022)

• बलात्कार पीडितेवर दोन-बोट चाचणी करणे घटनाबाह्य आणि अवैध असल्याचे स्पष्ट करणारा निर्णय.

20. दीपिका सिंग वि. केंद्रीय प्रशासकीय न्यायाधिकरण (2022)

• दत्तक घेतलेल्या मुलांसाठी महिला कर्मचाऱ्यांना बाल संगोपन रजा (child care leave) मिळण्याचा हक्क आहे.

21. अकेला ललिता वि. कोंडा राव आणि इतर (2022)

• आईलाही मुलाचे आडनाव ठेवण्याचा आणि दत्तक देण्याचा हक्क आहे.

22. कमला नेटी (मृत) वि. विशेष भूसंपादन अधिकारी आणि इतर (2022)

• अनुसूचित जमातीच्या महिलांना वारसाहक्क मिळावा यासाठी केंद्र सरकारने हिंदू वारसा कायद्यात सुधारणा करावी.

23. दिल्ली सरकार आरोग्य विभागाचे सचिव आणि इतर (2022)

• अविवाहित महिलांनाही 24 आठवड्यांपर्यंत गर्भपात करण्याचा हक्क आहे.

24. ऑरेलिआनो फर्नांडिस वि. गोवा सरकार आणि इतर (2023)

• POSH कायद्याची प्रभावी अंमलबजावणी न झाल्याबद्दल सर्वोच्च न्यायालयाने तीव्र नाराजी व्यक्त केली. खात्यातर्गत चौकशी समिती गठीत नसणे.... 

ही न्यायालयीन प्रकरणे भारतातील महिलांच्या हक्कांसाठी महत्त्वाची ठरली आहेत आणि महिलांच्या समानतेच्या दिशेने मोठे पाऊल ठरली आहेत. 

आजही प्रशासकीय पातळीवर  महिलांना -   जिल्हाधिकारी ऐवजी महिला जिल्हाधिकारी, पोलीस अधिक्षक ऐवजी महिला पोलीस अधीक्षक तसेच इतरही दुय्यम पदे जसे महिला पोलीस उपनिरीक्षक, महिला पोलीस शिपाई अशी कितीतरी उदाहरणे आहेत की जेथे पुरुषी व भेदाभेद 

वृत्ती सहज दिसून येते.... सक्षम असूनही किती महिलांना त्यांच्या हक्काची व जबाबदारीचे पदे दिली जातात यावर व्यक्त न झालेलं बरं.... यासाठी सुद्दा तुम्हाला न्यायालयातच जावे लागते की काय, काळच उत्तर असेल.....   लोकशाहीतील पद जसे सरपंच ते आमदार खासदार इ  पदांच्या जबादारी सुद्दा आपण आपल्या हक्काने पार पडल्या जातील अशी व्यवस्था उभी राहील. ... 

मा जिजाऊचा निश्चय, सावित्रीचे  आचार विचार व राणी लक्ष्मी चे शौर्य अंगात बाळगून या समाजात ताट मानेने  आपणास पदोपदी  आपण ज्या क्षेत्रात आहात त्या सर्व ठिकाणी आपल्याला मानसन्मान मिळावा  आणि तो आपला अधिकार व हक्क आहे याची जाणीव सतत आपणाला असावी याकरिता खूप खूप शुभेच्छा! 

जागतिक महिला दिनाच्या आपणास हार्दिक शुभेच्छा 💐